اگر به خبرهای مربوط به استارت‌آپ‌ها علاقمند باشید و آنها را دنبال کنید احتمالا یکی از کلماتی که این روزها زیاد درباره آن می‌شنوید کلمه «فینتک» (Fintech) است. اصطلاح فینتک یا «فناوری مالی» (Financial technology) به شکل فزاینده‌ای در رسانه‌ها و در گفتگوهای گاه به گاه محافل تکنولوژی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاید هنوز بسیاری از ما با این اصطلاح آشنا نباشیم؛ اما به هیچ وجه نمی‌توان اهمیت آن را انکار کرد. فینتک در ایران به طور اساسی در حال تغییر دادن شیوه زندگی ماست. در مجموعه مقالاتی که از این پس در حوزه‌های مختلف فینتک در دیجی‌کالا مگ منتشر خواهند شد، تلاش می‌کنیم شما را بیشتر با این مفهوم جدید در تکنولوژی آشنا کنیم. اما بیایید پیش از هر چیز به این موضوع بپردازیم که فینتک چیست و چرا تا این اندازه مهم است.
فینتک چیست؟
کلمه Fintech ترکیبی از دو کلمه «مالی» (Financial) و «تکنولوژی» (Technology) است. فرهنگ‌نامه آکسفورد این اصطلاح را این گونه تعریف می‌کند: «برنامه‌های کامپیوتری و دیگر تکنولوژی‌هایی که برای حمایت یا فعال‌سازی خدمات بانکی و مالی استفاده می‌شوند». به عبارت ساده‌تر این اصطلاح نسبتا جدید به معنای استفاده از تکنولوژی برای کارآمدتر کردن خدمات مالی به کار می‌رود.
فینتک یا فناوری مالی به معنای کاربرد نوآورانه فناوری در ارائه خدمات مالی است. فینتک معادل Financial technology یا FinTech صنعتی در فضای اقتصادی است و به کمپانی‌هایی اشاره دارد که با کاربرد تکنولوژی تلاش می‌کنند خدمات مالی را کارآمدتر کنند. شرکت‌های فعال در زمینه فناوری‌های مالی عموما استارت‌آپ‌هایی هستند که تلاش می‌کنند خودشان را در سیستم‌های مالی جا بیندازند و شرکت‌های سنتی را به چالش بکشند. مرکز ملی تحقیقات دیجیتال (National Digital Research Centre) در دوبلین ایرلند فینتک را این‌گونه تعریف می‌کند: نوآوری در خدمات مالی؛ این عنوان برای نامیدن گستره وسیعی از اپلیکشن‌های فناورانه به کار می‌رود که در بخش زیادی از ابتدا تا انتهای زنجیره ارزش محصولات مصرفی کاربرد دارند؛ همین‌طور تازه‌واردانی که بازیگران فعلی را به رقابت فراخوانده‌اند و نیز برای نامیدن پارادایم‌های جدیدی مانند بیت‌کوین استفاده میشود.[۱] فینتک یکی از علاقه‌مندی‌های جدید سرمایه‌گذاران است و تبدیل به یکی از زمینه‌های مورد توجه کارآفرینان برای راه اندازی کسب و کارهای خلاقانه شده‌است.[۲]
به طور گسترده، اصطلاح تکنولوژی مالی می‌تواند به هر نوآوری در مورد نحوه تعامل مردم با کسب و کار، از اختراع پول دیجیتال تا حسابداری دوگانه، اعمال شود. به دلیل انقلاب اینترنت و همچنین انقلاب اینترنت تلفن همراه و تلفن هوشمند، تکنولوژی مالی به‌صورت شدیدی رشد یافته است و فین تک، که در ابتدا به تکنولوژی رایانه‌ی مربوط به پشت صحنه‌ی بانک‌ها یا شرکت‌های تجاری اشاره می‌کرد، در حال حاضر انواع مختلفی از مداخلات تکنولوژیکی را به اموال شخصی و تجاری توصیف می‌کند.
فین تک در حال حاضر انواع فعالیت‌های مالی مانند انتقال پول، تخصیص چک با گوشی‌های هوشمند، کنار گذاشتن یک شعبه بانک برای درخواست اعتبار، جمع‌آوری پول برای راه اندازی کسب و کار یا مدیریت سرمایه گذاری ها را بدون کمک هیچ شخص دیگری، توصیف می‌کند. فین تک طراحی شده است که با چابکی بیشتر، خدمت‌دهی به بخش‌های مختلف و خدمات بهتر و سریع‌تر؛ تهدید و چالشی برای خدمات سنتی باشد و درنهایت این خدمات را درون خودش غرق کند.[۳]
اهداف فینتک
ایجاد تحول در صنعت مالی و بانکداری و شکل‌دهی دوباره به آن با رعایت ۳ اصل اساسی زیر:
- کاهش هزینه‌ها (در عین حفظ کیفیت و افزایش سرویس‌های مالی)
- حذف بروکراسی‌ها و شکستن محدودیت‌های زمانی و جغرافیایی
- توانایی هوشمندانه در ارزیابی خطرها و ریسک‌های احتمالی
نوآوری در خدمات مالی شامل انواع خدمات مالی از جمله خدمات پرداخت قبوض و انتقال پول، سرمایه‌گذاری، خدمات وام و بیمه میشود. همان‌طور که می‌بینید این خدمات به خودی خود خدمات جدیدی نیستند و همواره چنین خدماتی به شیوه‌های گوناگون ارائه می‌شدند؛ فینتک درواقع به‌کار بردن تکنولوژی‌های روز و استفاده زیرساخت‌های دیجیتالی برای جایگزین کردن فرآیندهای جدید و کارآمدتر برای ارائه این دست از خدمات است.
در حال حاضر استارت‌آپ‌های مختلفی در حوزه فینتک در ایران شروع به کار کرده‌اند؛ اما این حوزه تنها محدود به استارت‌آپ‌ها نیست و ممکن است بنگاه‌های سنتی‌تر مانند بانک‌ها نیز در خدمات خود نوآوری‌هایی ارائه کنند. البته نباید فینتک را با خدمات الکترونیک بانک‌ها اشتباه گرفت. فراموش نکنید که فینتک، کاربرد فناوری در حوزه‌های مالی همراه با نوآوری است و صرف استفاده از فناوری فعالیت در این حوزه محسوب نمی‌شود. فراگیر شدن اینترنت و تکنولوژی‌های دیجیتال زمینه را برای ارائه خدمات نوآورانه مالی فراهم‌تر کرده است اما با این حال فناوری مالی لزوما محدود به فناوری اطلاعات و فضای آنلاین نیست و ممکن است به شیوه‌های خلاقانه دیگری نیز پیاده‌سازی شود. مثلا تولید اسکناس پلیمری که قابلیت شست‌وشو دارد یک فعالیت در حوزه فناوری مالی محسوب میشود.
زمینه‌های فعالیت فینتک
به طور کلی فینتک می‌تواند هم مستقیما با کاربران نهایی در ارتباط باشد و هم می‌تواند به کسب و کارها خدمات ارائه کند. کسب و کارهایی که می‌خواهند هزینه‌های مالی خود را پایین نگه دارند و سرعت عمل خود را افزایش دهند به سراغ فینتک می‌روند. همچنن کاربران با بهرهگیری از خدمات فینتک می‌توانند در زمان خود صرفه‌جویی کنند. خدمات فینتک بسیار گسترده است و حتی زمانی که شما برای یافتن خانه‌ای با بهترین قیمت در اینترنت سرچ میکنید به نوعی از خدمات فینتک بهره می برید.
چرا فینتک مهم است؟
در سال‌های اخیر فراگیری و دسترس‌پذیری تکنولوژی‌های جدید رفتار کاربران را تحت تاثیر قرار داده است. امروزه گوشی‌های هوشمند به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها تبدیل شده‌اند و آنها ترجیح می‌دهند تمام کارهای خود را به کمک گوشی هوشمند و با چند حرکت ساده انجام دهند. به لطف به وجود آمدن چنین شرایطی، شانس موفقیت خدماتی که روی گوشی‌های هوشمند ارائه می‌شوند بسیار زیاد است.
خدمات بانکی با تکیه بر تکنولوژی‌ها می‌تواند بسیار بهره‌ورتر باشد. تصور کنید یک عملیات بانکی را که در صورت مراجعه به شعبه یکی از بانک‌ها دست کم یک ساعت از زمان شما را می‌گیرد، بتوانید به راحتی با گوشی هوشمند خود و در مدت زمانی که انتظار آمدن اتوبوس را می‌کشید انجام دهید. این سرعت بالا در ارائه خدمات نه تنها برای کاربران که برای ارائه دهندگان خدمات نیز بسیار با اهمیت است. صنعت خدمات مالی پتانسیل بسیار زیادی برای بهرهگیری از هوش‌مصنوعی و بیگ‌دیتا دارد. شرکت‌های فینتک از این پتانسیل‌ها بهره می‌برند و با جمع‌آوری اطلاعات حجیم و تحلیل و پردازش آنها بهره‌وری خدمات مالی را افزایش می‌دهند. این شرکت‌ها با خدمات خود سعی می‌کنند تا تجربه کاربر از خدمات مالی را تغییر دهند.
از چه زمانی نام فینتک به گوشمان خورد؟
فینتک قدمت زیادی ندارد و ظهورش به همین دهه‌های اخیر قرن ۲۱ برمی‌گردد که ابتدا به فناوری های نرم‌افزارهای پشتیبانی مالی اطلاق می‌شد. چند سال پس از تولد فین تک، این واژه تداعی‌گر مشتری‌محوری بود. فینتک قسمت‌ها و صنایع مختلفی را در برمی‌گیرد، از جمله آموزش، بانکداری، جذب سرمایه و …
چند نوع فینتک می‌شناسیم؟
امروز، دیگر فناوری دیجیتال کسی را شگفت‌زده نمی‌کند و بسیاری از کارها به کمک اینترنت انجام میشود و پاره‌ای از نیازها را نرم‌افزار برطرف می‌کند. استفاده از این فناوری‌ها کاری روزمره است. عمر ظهور فینتکهای جهانی بسیار بیشتر از عمر آن در ایران است. تلاش مقاله بر این است که مهمترین آنها را از نظر بگذرانیم.
به همین دلیل، رضایت مردم وقتی فراهم میشود که تراکنش‌هایشان به آسانی و باسرعت انجام شود. در ادامه مهمترین تقسیم ¬بندی¬های فینتک را ذکر می‌کنیم. خاطرنشان میشود که وقتی پلتفرمی می‌سازیم، اولین قدم سفر با مشتری آغاز میشود و در این مسافرت توقفی وجود ندارد. حال، انواع این سفرها را از نظر می‌گذرانیم:
فینتک از نوع وام‌دادن (Lending)
اعطای وام دیجیتال یکی از اصلی‌ترین روش های توسعه نرم‌افزاری فین تک است. سازمان‌های فناوری مالی قادرند که فرآیند وام‌گرفتن را به صورت آنلاین انجام دهند و لازم نیست که مشتری به بانک مراجعه کند. پلتفرم‌های اعطای وام به سازمان‌های مالی اجازه می‌دهد که فرایند وام‌دهی را با استفاده از فناوری و به صورت خودکار انجام دهند. به این ترتیب هم هزینه¬ها کاهش می‌یابد و هم از راه های منعطف‌تری بهره برده میشود. شرکت های کاباگ (Kabbage) و بوروول (Borowell) دو نمونه بزرگ و شناخته‌شده از فین تک‌های وام‌دهنده‌اند. نمونه های مشابه ایرانی این دسته از فین تک‌ها «وام‌یار» و «تسهیلات» هستند.
یکی دیگر از استارتاپ های فعال در زمینه لندینگ «ایران رنتر» است. شرکت مزبور بزرگترین پلتفرم فروش اقساطی در ایران است و خرید از آن بدون ضامن و چک و تنها با اعتبارسنجی افراد انجام می‌گیرد. برای خرید وسیله مورد نیازتان در ایران رنتر مبلغی به عنوان کرایه پرداخت میکنید که نهایتاً اولین قسط خرید آن محصول محسوب میشود.
بانکداری (BankTech)
بانکداری دیجیتال به مشتریان امکان می‌دهد که قسمت اعظم کارهایشان را به صورت آنلاین و تنها با استفاده از اینترنت انجام دهند. در بانکداری دیجیتال از فناوری روز استفاده میشود. تقریباً تمامی بانک‌های عضو شتابِ ایران از این قابلیت برخوردارند. از نمونه‌های مشابه و ایرانی این دسته فین تک‌ها می‌توان به همراه بانک ملت، سامانک، موبایلیت، همراه بانک صادرات و … اشاره کرد.
مدیریت مالی (Personal finance)
مدیریت مالی یعنی توسعه نر م¬افزارهایی که اطلاعات مالی اشخاص را ذخیره می‌کنند. برخی فینتکهای ایرانی حاضر در این حوزه عبارتند از نرم افزار حسابداری شخصی هلو، حسابداری شخصی نیوو و ساختمان‌یار.
انجام امور مربوط به بیمه یا اینشورتک (InsureTech)
وقتی مسائل و درگیری های ذهنی مربوط به بیمه در ذهن پیش می آید، همه ما مراجعه حضوری به یکی از شعب بیمه گذاری را در خاطر میآوریم. فرآیند انجام کارهای بیمه ای از گذشته تاکنون بر همین منوال بوده است.
وقتی اعتبار نامه اتومبیل مان رو به پایان است دنبال فرصتی می گردیم که بتوانیم بیمه نامه را حضورا یا تلفنی تمدید کنیم، استارتاپ های بیمه ای اینجا دست به کار می شوند، به شرکت‌های بیمه‌ای که از تکنولوژی برای اتجام کسب و کارشان بهره می گیرند InsureTech می‌گویند.
استارتاپ¬های اینشورتک تمام خدمات بیمه ای اعم از بیمه اتومبیل، شخص ثالث، بیمه تکمیل درمان، بیمه مسافرتی، بیمه عمر را ارائه می¬کند. تمامی این خدمات آنلاین صورت می¬گیرد و ضرورتا نیازی به حضور فرد متقاضی نیست.
ایران در زمینه اینشورتک قدم هایی برداشته است که برخی نمونه های آن عبارتند از بیمیتو، از کی، بیمه بازار، ایران اینشورنس، آپ، بیمه ملت و بیمیلاین.
پیشتر هفته‌نامه شنبه در این باره با محمدرضا فرحی، بنیانگذار «بیمه بازار»، مصاحبه مفصلی کرده بود. فرحی در آن مصاحبه اظهار کرده بود:
«در یک استارتاپ بیمه‌ای سه عنصر مهم وجود دارد: زیرساخت فنی، زیرساخت لجستیک و پشتیبانی و بازاریابی. اگر نمره مجموع این سه عنصر را در نظر بگیریم، قطعاً بیمه بازار با اختلاف از سایر رقبا پیش است. من این حرف را از سرمایه‌گذارانی می‌شنوم که ما و رقبایمان برای جذب سرمایه به آنها مراجعه کرده‌ایم. با این شرایط معتقدم که الان بیمه بازار در بازار رقیبی ندارد.»
استفاده کنندگان فینتک
فینتک می‌تواند هم به کسب و کارها خدمات ارائه کند هم به افراد! استفاده کنندهٔ اصلی فینتک، کسب و کارهای کوچک هستند. یعنی بنگاه‌هایی که غالباً تازه تأسیس هستند و باید هم هزینه‌های مالی خود را پایین نگه دارند و هم سریع حرکت کنند، مثل فروشگاه‌های الکترونیکی کوچک. اما فینتک برای مصرف‌کنندگان نهایی، کسب و کارهای بزرگ و حتی ارتباط بین کسب و کارها با هم (B2B) هم کاربرد دارد.
سرمایه‌گذاری در فینتک
مطابق آمارهای accenture سرمایه‌گذاری در فینتک که در سال ۲۰۰۸ حدود ۹۳۰ میلیون دلار بوده ۱۲ برابر شده و در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۱۲ میلیارد دلار رسیده است. آن‌گونه که شهرداری لندن می‌گوید صنعت نوپای فناوری‌های مالی در سال‌های گذشته شاهد رشد سریعی بوده‌است. چهل درصد از نیروی کار شهر لندن در بخش‌های خدمات مالی و فناوری کار می‌کنند. برخی از شرکت‌های شناخته شده فینتک مانند Funding Circle، Nutmeg و TransferWise در لندن فعالیت می‌کنند. در ایالات متحده آمریکا نیز استارت‌آپ‌های فینتک متعددی مانند Affirm، Betterment، IEX، Fundera، Behalf، Lending Club، Money.net، Square، Stripe، SoFi، Robinhood، Plaid و Wealthfront فعالیت می‌کنند.
در اروپا حدود ۱.۵ میلیارد دلار در شرکت‌های فینتک در سال ۲۰۱۴ سرمایه‌گذاری شده‌است که سهم شرکت‌های حاضر در لندن ۵۳۹ میلیون دلار، آمستردام ۳۰۶ میلیون دلار و استکهلم ۲۶۶ میلیون دلار بوده‌است. بعد از لندن، استکهلم دومین شهر اروپا است که بیشترین سرمایه‌ها را در ۱۰ سال گذشته جذب کرده‌است. معاملات اروپایی‌ها در فینتک در ۵ فصل متوالی روبه افزایش بوده‌است و از ۳۷ مورد در فصل چهارم ۲۰۱۵ به ۴۷ مورد در فصل اول ۲۰۱۶ رسیده است.
در آسیا و اقیانوسیه، هاب جدیدی برای فناوری‌های مالی در استرالیات از آوریل ۲۰۱۵ شروع به فعالیت کرده‌است. در حال حاضر بازیگران قوی در صنعت فینتک مانند Tyro Payments، QuietGrowth و Stockspot فعالیت می‌کنند و هاب جدید شتاب رشد در این منطقه را بیشتر خواهد کرد. یک آزمایشگاه نوآوری در فناوری‌های مالی (financial technology innovation lab) نیز در هنگ‌کنگ راه‌اندازی شده‌است که روند نوآوری در خدمات مالی به کمک فناوری را تقویت خواهد کرد. کمپانی قابل ذکر دیگری VMoney در است که در فیلیپین فعالیت می‌کند.
مثال‌هایی از فینتک
فینتک فقط شامل استارت آپ‌ها و شرکت‌های کوچک و تازه تأسیس نمی‌شود. شرکت‌های بزرگی همچون پی‌پل از پایه گذاران فینتک محسوب می‌شوند. زیرا در زمان خود، خدمتی ارائه کرد که نوآورانه بود، فناوارنه بود و در زمینه مالی بود. اما در حال حاضر، اکثر شرکت‌های فعال در فینتک، شرکت‌های کوچک و متوسط هستند. اکثر این شرکت‌ها به دنبال ارتباط دادن فرد به فرد یا نقطه به نقطهٔ افراد و کسب و کارها هستند. به شکلی که افراد و کسب و کارها با واسطه و هزینه کمتری برای دریافت و پرداخت به هم متصل شوند. کسب‌وکارهای فینتک در ۹ دسته‌بندی کلی قرار می‌گیرند.
- پرداخت
- پول و ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت‌کوین
- ولث‌تک یا کسب‌وکارهای فناوری مربوط به بورس و سرمایه‌گذاری
- مدیریت مالی شخصی
- قرض دادن و تأمین سرمایه جمعی
- انتقال بین‌المللی پول یا رمیتنس‌ها
- بانکداری روزمره و بانک‌های بدون شعبه
- اینشورتک یا کسب‌وکارهای فناوری بیمه
- رگ‌تک یا کسب‌وکارهای مربوط به قانون‌گذاری
فینتک در ایران
در ایران نیز در تمامی زیرشاخه‌های فینتک مانند: پرداخت، ارزهای رمزنگاری شده، بیمه، تأمین مالی جمعی و … استارتاپ‌های شاخصی فعالیت می‌کنند. مهمترین چالشی که فین‌تکی‌ها در ایران با آن روبرو هستند رگولاتوری و قانون‌گذاری است. تعدادی از استارتاپ‌های شاخص فین‌تکی نیز به دلیل همین مشکلات در سال ۱۳۹۶ به یکباره توسط دادستانی فیلتر شدند که پس از پیگیری این کسب و کارها مجددا رفع فیلتر شدند. بانک مرکزی ایران در اولین موضع‌گیری خود در شهریور ۹۵ نسبت به فینتکهای پرداختی، اعلام کرد که فعالیت‌ها ایجاد ارزش می‌کند. در نهایت ضوابط فعالیت فینتکهای پرداختی با نام پرداخت یاران در مهر ۹۶ توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر شد. انجمن فینتک یکی از تشکل‌های تأثیرگذار در به رسمیت شناخته شدن کسب و کارهای فینتک در ایران بوده‌است.
